een schone lei

.Vanochtend de ogen wijd open, nog een paar foto's laten zien, het leek er sterk op dat hij daarin meedeed.

Eind van de middag begon de ademhaling "heel dun" te worden.

Om 17.50 heel rustig overleden.

datums

Ter informatie:
Zaterdag 1 september 11.00 gelegenheid tot bezoek in de rouwkamer Boezemsingel 35 te Rotterdam.
Maandag 3 september 14.00 uur begrafenis op Oud-Kralingen, Rotterdam.

Route na afloop richting "De Schone Lei":

http://maps.google.nl/maps?f=d&hl=nl&geocode=&saddr=Laan+van+Oud+kralingen+Roterdam&daddr=Plaszoom+500+rotterdam&sll=51.92479,4.411354&sspn=0.111579,0.318604&ie=UTF8&ll=51.932935,4.537265&spn=0.055779,0.159302&z=13&om=0

onhandig

Heel kort slapen als een roos.

Dan weer lang met de handen aan de benen voelen, onrustig.

Beide ogen langdurig open.

Oogt ongemakkelijk, maar ontkent elke pijn.

toeschouwer

Ik laat bij binnenkomst duidelijker dan voorheen merken dat ik er ben.

Een kleine positieve reactie.

We zitten een tijdje met de handen in elkaar.

De zetpil begint zijn werk te doen.

Hij probeert de knoopjes van de pijama open te maken.

Heb je het warm, zal ik je helpen. Zowaar tovert hij nog een "ja" te voorschijn.

broodje sigaar

Wil je water drinken?
"Ja.....water".
Dat was vanmorgen.
Vanavond is er geen reactie meer merkbaar.
Eén van de vrijwilligers geeft aan dat hij nog wel had gereageerd op handcontact.
Het rechteroog af en toe half-open.
Met de handen aan het lichaam, gezicht en lakens zitten.
Onwaarschijnlijk rustig.

contact

Langzaam neemt het contact af.

Horen lijkt nog wel goed te functioneren.

Praten en kijken wordt steeds moeilijker.

De dokter heeft het proces al geschetst.

Er is een goede kans op een zachte dood.

Dat hopen we dan maar.

kaarten schrijven

Rust.

Even op de linkerzij liggen.

"Pijn in mijn buik".

De verpleegkundige weet daar wel raad mee.

Hij draait naar de rechterzij.

Pijn weg.

Rust.

brem

.Rustige dag tot de drang om "naar huis", "in de auto" te gaan weer toeslaat. Even zitten op de rand van het bed is het maximale. Ook dat kost zoveel energie dat we hem gauw weer laten liggen.

Veel later weer: "geef me de vrijheid".

Een medewerkster van Russische origine herkent met lichte verbazing Karpov op de foto. "Was dat in Rotterdam?" De prestatie wordt op waarde geschat.

gevoelig

Het bed wordt steeds meer een huis.

De uitstapjes blijven beperkt tot even in een stoel.

In de middag tref ik hem aan met beide benen half over de houten rand. Maar hij hoeft er niet meer uit en wil weer in bed.

Een voorzichtige beenmassage. Zodra de voeten worden getoucheerd "niet kietelen".

Eind van de middag halen Roxanne en Jeannette een aardbeienijsje. Rechtop in bed zittend vrijwel opgegeten.

Hij zwaait met zijn vingers ten afscheid en gaat onder zeil.

aardige man

Vermoeiende dag vandaag. De ontlasting weer met een klisma op gang gebracht. Veel slapen.

Een vriend vertelt dat hem laatst werd gevraagd wat zijn liefste wens was: "nog een uurtje met zijn vader praten". Probeer het dan maar eens droog te houden!

oranje curacao

Rustig geslapen, verzorgd, een beker melk gedronken, "ik wil nog een beker melk". Met regelmatig wat drinken verdwijnt zijn onrust vertelt één van de dames. Wil je nog wat drinken. "Oranje Curacao". Nooit van gehoord, bestaat wel. Als je nog grappen kan maken.......

kralingse plas

.

.

.

.

Vanmorgen wakker, een beetje onrustig. "Ik wil naar huis". Op een stellige toon: "Waar is mijn jas?"
Genieten van de sublieme kaart van Kees. Hij houdt hem lang in zin handen.
Nog even een rotvraag gesteld. Die komt aan.

Zijn buren komen en krijgen een hartelijke glimlach en een hand. Niet weinig.

Het hospice zorgt voor afleiding. Een harpspeelster speelt rustgevende muziek, bescheiden op de gang. Vader slaapt zo diep dat hij er niets van gehoord heeft. Onbewust misschien toch.

In de avond wat in de war. "Ik wil een taxi naar het station, moet nieuwe medicijnen halen, is de dokter geweest, wat heeft hij gevonden". Ik vertel hem dat de dokter er alleen is om zijn verblijf zo prettig mogelijk te laten verlopen.

Hij pakt mijn beide handen stevig vast, langdurig. Zo stevig en lang dat ik denk dat hij er tussen uit wil knijpen. Eén van de heren (dit keer) van het hospice weet me gerust te stellen.

oppassen geblazen

Onrustige nacht. Rustige dag.

Philip probeert hem scherp te houden met prikkelende opmerkingen.

Te moe om erop te reageren.

Marcel neemt al zijn (2) vrouwen mee. Er staan op een bepaald moment 3 vrouwen rond zijn bed. Het grapje erover wordt gewaardeerd met een glimlach.

's Avonds wat zoekende naar een fijne houding.

Bij de verzorging zegt hij "Help" en wenkt me terug als ik weg wil gaan.

Vader werkt actief mee om de verzorging zo makkelijk mogelijk te maken en wordt beloond met een handkus.

Hij heeft dorst en drinkt zoveel (nou ja, kwart wijnglas) wat hem ontlokt "vrij drinken". Als hij nu ook nog grappen gaat maken ...........

bonzend hart

"Ik wil eruit". Even de behoefte doen op de po-stoel. Dat gaat altijd al met een verkrampte, niets ziende blik in de ogen. Nu, eerst de verkramping van de inspanning, dan met een zucht in een soort slaap. Niets vermoedend druk ik op het knopje voor ondersteuning om hem in bed te leggen. Gealarmeerd door de aanblik komen er drie dames. Ze houden mij vast, vader vast, onwezenlijk. De ernst van de situatie dringt mondjesmaat tot je door. Emotie neemt bezit van de aanwezigen.

Na zo'n 5 tot 10 minuten heeft vader zich weer zover herpakt dat hij in bed getild kan worden.

Hij zoekt een prettige positie, op zijn zij, hoofd op een hand.

Ik houd zijn hand vast en bel met de andere Leonoor en Marcel.

Alet, die zich bij het uit bed gaan heeft teruggetrokken, komt binnen voor de morele ondersteuning.

Mijn hoofd bonst.

Sterven is onvermijdelijk, maar... niet op de po-stoel.

's Middags en 's avonds lijkt hij weer rustig. De ademhaling blijft onregelmatig. Drinkt een beetje water.

Wat doen we. We wagen het erop en gaan thuis slapen.

De liefdevolle en attente verzorging in het huis laat ons die keuze.

Boleslavski

Arie de Jong van voorheen schaakclub Wilhelm Steinitz op bezoek.
Vader gaat ervoor zitten, rechtop in bed, en spitst de oren.
Zeven uit zeven in de clubcompetitie. Hmmm...ja.
De nieuwe fusieclub Erasmus heeft banden met Het Westen waar vader begonnen is. De cirkel is rond.
Ik maak van de scherpte gebruik om het geheim te ontrafelen van zijn beste partij. Dat was een winstpartij tegen Boleslavski in een kloksceance.

Boleslavski is een aantal keren tweede van Rusland geweest, zeg maar tweede van de wereld. http://nl.wikipedia.org/wiki/Isaak_Boleslavski

Tegen Keres een simultaanpartij was ook memorabel.

Mooie herinneringen worden opgehaald in aanwezigheid van ook Leonoor en Oscar.

Na een klein uurtje geeft vader aan dat hij het genoeg vindt.

Als Marcel er is krijgt vader een beetje soep.

De ontlasting moet vandaag weer wat op gang gebracht worden. Dat is vermoeiend. Als ik 's avonds langs ga, merk ik dat het laxeermiddel succes heeft gehad. "Help" roept hij. Mijn hulp bestaat er uit dat ik op een knopje druk.

Moe. Slapen.

Voor de wakkere lezer zal ik nog een geheim ontsluiten. Ik moet wel, want er was een getuige bij. De niet voor jonge oren geschikte tekst bij het "slaap lekker" van gisteren, was "kop dicht".

slapen

Slapen, slapen, slapen en af en toe een slokje water, melk of thee.

In de middag met Leonoor naar de serre. Verrassend.
"Heb je een plan", vraagt hij. Leonoor stelt hem gerust.
Later: Nick, Roxanne en Jeannette sluiten zich ook nog even bij Marcel aan. Jeannette weet hem altijd nog wel een scherp antwoord te ontlokken.
Ademhaling is soms onregelmatig.
's Avonds alleen nog uit bed voor het hoognodige. Zeer vermoeiend.
Harald had de muziek van My Fair Lady met Wim Sonneveld in huis. Die heb ik opgezet. Niet het goede moment. Dat komt vast nog wel.
Loes en Alet treffen het evenmin met de timing van het bezoek.
De jongere lezers (jonger dan 91) van dit dagboek zal ik onthouden wat hij dit keer antwoordde op mijn "slaap lekker".

zucht

Vroeg in de ochtend.

Twee van de liefdevolle vrouwen zorgen voor nieuwe lakens, kleding.

Wilt u, meneer Mulder, dat we uw huid insmeren met (duindoorn-)olie, wilt u dat we uw wond verzorgen met zalf.

Inmiddels gewend aan de dagelijkse routine, de zacht-aardige behandeling en vast ook de heilzame werking geeft hij zich over.

En ik wil "twee bekers melk".

Als ik ook weer vroeg weg moet, zonder enige bijdrage aan het voorgaande zegt hij "lekker makkelijk".

Marcel komt rond 2 uur. Hij neemt de laatste slokken van de tweede beker melk, duidelijk aangevend dat hij dit zelf wil doen.

Daarna geslapen. Na een tijdje een beetje onrustig. Hij wil naar huis. In de stoel zitten dan maar. Daar kreeg hij het al snel koud. Na 10 minuten weer in bed gelegd. Lekker slapen.

's Avonds. Eén van de dames zei me al dat hij onrustig ademhaalde en het over de oorlog en zijn ouders had. De ademhaling is zuchtend een aantal keer achter elkaar en dan even geen ademhaling en zo verder. Dit is niet continu, hij heeft ook wel een normale ademhaling. Dat zuchten en dan even niets is een voorteken dat het slechter gaat. Het kan ineens afgelopen zijn, maar ook nog twee weken duren, dus daar is ook nu toch nog niets van te zeggen.

Hij heeft wat gedronken, melk, water, een keer een beetje verslikt. Even rechtop gezet.

Bij het afscheid zegt hij: "volgende week is het afgelopen", dus hij voelt zelf wat er gebeurt in zijn lijf.

Toen ik slaap lekker zei, antwoordde hij "jij ook".

kantoor?

Bij binnenkomst denkt hij daar gaat mijn rust, blijkens de opmerking "ik wil tot 2 uur slapen". En "wat drinken".

Je ligt helemaal scheef Pa, zal ik je recht leggen. Dat mag.

Bij de verzorging vanmorgen had hij ook duidelijk aangegeven wat hij wilde (en vooral niet wilde). Een hele beker koude melk leeggedronken.

's Middags is nu wel de vermoeiende verzorging nodig. En dan net in bed weer eruit voor een plas.

Net als vanochtend een kop koude melk, met tussenpozen zo veel mogelijk zelf, vrijwel opgedronken.

Tegen vieren was de beat van de danceparade goed te horen, maar hij merkte er niks van, moe van alles.

De wilde bloemen staan er vandaag ineens een stuk beter bij. Bloemschikken is een apart vak.

s'Avonds de nieuwe kaarten laten zien. Dan "ik ga zo naar bed". De manier van uitdrukken blijft hetzelfde, hoe je situatie ook is.

vakantie in de Loir-streek

Veel slapen. Steeds meer in zich zelf gekeerd. Even in de stoel. Dan wat spraakzamer. Bezoek van Roxanne, weer terug van vakantie.
Rinus, de eigenaar van de boerderij van de laatste vakantie in Frankrijk belde me gisteren. Hij schrikt. Toch mooi meegepikt die tijd daar.
Wilde bloemen meegenomen, maar hij kijkt maar half en zegt dat het zicht minder wordt.
Ik steek vijf vingers op om het te checken. Antwoord "vier vingers". Voor ik kan zeggen dat dat correct is, zegt hij "plus een duim". Humor of geen humor, het is briljant.
Hij vraagt nu een paar keer zelf om drinken en pakt ook het glas telkens aan.
Zo min mogelijk hulp en zoveel mogelijk zelf.
Dood ga je alleen.....

sperwer

Deze sperwer was gisteren op jacht in de tuin, middenin Rotterdam.

Je vraagt je af wat hun prooi is: piepjonge mussen zijn er niet meer, oude verzwakte dieren dan? Ik houd het toch op musjes.

Rustig slapen is een beetje de regel. Dit keer vanaf 4 uur slecht geslapen, vanaf 6.30 uur wilde hij in de makkelijke stoel, 10 uur weer naar bed om te slapen.

Als ik een paar keer te vaak gevraagd heb of hij wil drinken, vraagt hij "waar is Noor".

Philip komt vandaag weer helpen, dat is lekker vertrouwd.
Op zoek naar een foto van een schaakpartij tegen Karpov tref ik de sleepboot van zijn grootvader Zwart aan.

Tegen toenmalig wereldkampioen Karpov in 1987 de enige remise van 40 spelers, waaronder voormalig top tien spelers van Nederland. Daar kan hij terecht met waarneembaar genoegen nu weer op terugkijken.

De sleepboot Gesina Johanna (de naam van zijn moeder) is ook een prachtige herinnering.

De slaap wint het weer tot met name Jeannette, en Marcel deze weten te verdrijven. Hij heeft weer tekst.

De sperwer niet meer teruggezien.

druk dagje

Begin van de middag komen Hans Bakker en Cor Langendoen, zakenrelaties van weleer. Tijdens en ook nog eventjes erna is hij heel aanwezig. Oude jongens onder elkaar, mooie herinneringen aan vroeger tijden. Nadat ze weg waren, aan Marcel "geef maar een borreltje". Dat was ook het onderwerp van het gesprek geweest: de leuke dingen naast het werk, eten, borreltje, sigaartje.

Een kleine slokje dan. Natuurlijk valt het tegen.

Een paar uur later komt de notaris, ook een oude zakenrelatie. Even nog een lopend zaakje overdragen. Niet bij stil staan verder, eigenlijk onvoorstelbaar.

Na een meelevend het gaat niet zo best met u, volgt als antwoord: "Optimistisch blijven".

Heel bij de tijd nu. Met het aanroeren van de juiste onderwerpen komt de belangstelling en energie terug.

's Avonds daarentegen helemaal verkrampt bij het uit bed gaan voor een plas. Verstarde gelaatsuitdrukking. Dit kost veel moeite.

Vier aalbessen en drie lepeltjes vla op. Klein beetje drinken.

Wonderbaarlijk vermogen om dan nog rustig te slapen.

aan het werk

Vanochtend een lichte behandeling vergeleken met gisteren.

Veel minder moe.

Bewust van de snelle achteruitgang smeren we het bezoek over de hele dag uit.

Eind van de middag een beetje vla en een enkele framboos naar binnen. "Ik weet niet wat er nog helpt".

Een paar lepeltjes ijs is na een eerste weigering een nieuwe smaak.

"Waar gaan we ijs halen". Capri. "Dat is te ver".

Dan plots actie: dekens weg "ik wil eruit". Er zit een hekje in de weg, "nee toch".

Wil je zitten..."ja". Eenmaal in de stoel: wil je in de rolstoel..."ja". We rollen naar de serre.

Fysieke ongemakken zitten genieten in de weg. De rug doet pijn, we rollen terug.

Een beetje in de war weer naar bed.

Met Marcel en Jeannette recente foto's kijken van onze oude vakantieplek Klosters in Zwitserland.

's Avonds laat "moet je me niet wegbrengen?". Je hoeft niet weg, je blijft hier, Pa. Het is hier goed.

Onbegrip.

Dan maar even een ander onderwerp aanroeren. Weet je welke schaakpartij je beste partij was. Hij gaat zonder na te denken mee in de switch van onderwerp, overtuigend "Ja".

En tegen wie dat was: dat blijft nog even zijn geheim. Het antwoord is niet goed te verstaan.

Druk dagje!

werkdag

Het gereed maken voor de ochtend valt heel zwaar. De ontlasting wordt op gang gebracht met een klisma.

Een kleine pauze en dan de pedicure. Zij komt met wat tegenwerking de hinderlijk uitstekende kalknagels afknippen. De tenen zijn gevoelig.

Hopelijk nu gauw wat minder.

Dan nog een massage aan de benen. Op zichzelf prettig. In de reeks vermoeiende handelingen van deze ochtend, ternauwernood geaccepteerd.

Heel moe, slapen, niks eten of drinken.

Leonoor en Marcel arriveren. Tegen Leonoor: "Heb je mijn brief al ontvangen".

Om 4 uur familiebespreking met Simone over wat het Hospice na een overlijden kan betekenen.

Begin van de avond ineens weer wakker en aanspreekbaar. Door de verzorging voor de nacht is dat van korte duur, spijtig genoeg. Voor hem, vooral.

zondag's ontb-eitje

Zondag. Uitslapen. 10.00 uur ontbijt.

Wat wil je. "Thee, eitje, boterham met kaas".

Hij pakt de zware theekop en drinkt hem beetje bij beetje leeg. Het zachtgekookte eitje lukt niet. Een heer met smaak: "mag er wat zout op".

Een paar stukjes boterham.

De antibiotica gaan er met een beetje roomvla in.

"Ik ga nu een tukje doen".

Dat tukje zou moeten wachten op een kleine wasbeurt.

Tijdens de behandeling, tegen de dames: "de tijd gaat zo snel".

Met frambozen en aalbessen kom ik even later terug.

Elke handeling is vermoeiend. Geen fruit, maar slapen.

'sAvonds wat bouillon gekregen.

Op TV Feijenoord - Liverpool. "Binnenkort wil ik geen voetbal meer zien".

Hij kijkt niet, heeft het over "hopeloos", "Ajax", "waarom krijgen ze hem er niet in".

Even later "Help". Ik ga naast hem zitten, houd zijn hand vast en zeg: ik ben bij je. Dat is geruststellend, maar niet afdoende. Help blijkt te slaan op de ontlasting. "Kun jij dat?".

De dames uit het Hospice schieten te hulp.

schone lei

Bij het tonen van oude gezinsfoto's van zijn hand en de opmerking dat hij knappe foto's maakte: een beeldvullende glimlach en een waarderende blik. Daardoor aangemoedigd voeg ik er aan toe: Zeker gezien de klikklaks en lenzen uit die tijd.

De ogen veelal dicht, zoekend naar een goede lighouding.

Gestimuleerd door het succes van gisteren met de dames van het hospice gesproken over de dingen die hij lekker vindt en meest makkelijk wegkrijgt. Ze zijn heel enthusiast om er wat moois van te maken.

Begin van de middag samen met Alet nog wat frambozen en kersen gebracht. Na de eerste framboos vraagt hij er suiker op te doen. Fijn dat er af en toe nog wat te wensen is.

Laat op de avond teruggekomen zegt hij: "ik was vanmiddag in de war".

Jammer.

Niets van het lekkere eten gegeten.

Vanavond is alles teveel: de voeten beter leggen, praten, vragen of hij nog wat wil, aan de handen zitten....... Hij heeft het warm. Vroeg slapen.

D-Day eind 2004

Nick is samen met Marcel op bezoek. De eetlust is nog sterker afgenomen. Wat vla gegeten met de medicijnen tegen de ontsteking. Dat maakte slaperig.

Hij zegt zich vannacht volledig in bed omgedraaid te hebben, hoofd inclusief kussen op het voeteneind. Vreemd verhaal. Even later komt één van de dames hetzelfde vertellen.

Philip onderweg op straat nog ontmoet. Hij had vader twee weken niet gezien en ziet dat het hard achteruit is gegaan.

In de middag nog een halve haring. Gelaten, met een vermoeden van humor "Dat zet geen zoden aan de dijk".

Ook nog aandacht voor iets zakelijks.

De dames van het hospice doen hun best het avondeten zo aantrekkelijk mogelijk te maken. Verse aardappelpuree, bietenpuree en tartaar gaat met wat assistentie naar binnen.

Zwart

Philip, van alle aardige en behulpzame medewerkers van Thuiszorg Rotterdam het beste maatje, heeft zijn werk zo georganiseerd dat hij op donderdag in het hospice meewerkt. Prachtig mooi.

Gedoe vandaag omdat het luchtmatras tegen doorliggen, vervangen wordt.

Het nadeel van de matraswisseling gebruikt om even, heel even in de tuin te gaan zitten met Jeannette en Marcel.

Voetmassage voor "het gouden paard". Ja, hij voelt dat er veel aandacht is.

In de avond nog wel moe, op zoek naar de meest optimale manier om te liggen. Op een gegeven moment weer wakker. We praten wat over grootvader Zwart (van de portretten in de hal op de Heemraadssingel) die twee sleepboten in Delfzijl had: Engelina en Johanna Jacoba. "Delfzijl, ik weet niet of ik daar nog kom".

hoe heet een inwoner van Oudewater

De dokter is gisteren geweest. Die had geconstateerd dat de hechtingen van de kleine ingreep 3 weken geleden er nog in zaten. Vandaag wordt dit hersteld. Pedicure voor de kalknagels wordt uitgesteld.

Met Oscar en Leonoor in de serre gezeten om van het licht en de planten te genieten.

Marcel komt met wat vertraging na pech onderweg thuis. De familie is weer compleet en dat telt.

De zin om te eten is nog niet top.

Als ik binnen kom "hier hebben we iemand met kracht". Meestal krijg ik wat ander commentaar als ik probeer op een onhandige manier te helpen. Blijkbaar was het gesjor in bed vanavond niet zo goed gegaan.